Geçmiş zamana tanıklık etmiş, kendi zamanına hükmetmişti: Ara Güler’e veda

Fotoğrafın büyük ustası Ara Güler, dün gece tedavi gördüğü Florence Nightingale Hastanesi’nde kalp yetersizliği nedeniyle 90 yaşında yaşamını yitirdi.

Güler, 2005 yılında İLEF’in 40. Yıl etkinlikleri kapsamında “Oryantalizm ve Fotoğraf: Batı Doğu’nun Fotoğrafını Çekiyor” ve “Ara Ne Arıyor?” adlı iki panele katılmış ardından dönemin GÖRÜNÜM muhabirleriyle söyleşi yapmıştı.

Arşivimizdeki haber ve söyleşiyi, büyük ustanın anısına bir kez de buradan yayımlıyoruz:

Geçmiş zamana tanıklık eden, şimdiki zamana hükmeden fotoğrafçı: Ara Güler

İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı

Önce hafiften bir rüzgar esiyor;

Yavaş yavaş sallanıyor

Yapraklar, ağaçlarda;

Uzaklarda, çok uzaklarda,

Sucuların hiç durmayan çıngırakları

İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.

                                     Orhan Veli KANIK

Bahadır Güneş- Gamze Aras

Orhan Veli kullandığı sihirli kelimelerle anlatmaya çalışmış zamanında İstanbul’u. Gördüğü güzellikleri şiirlerine taşımış. Öylesine sıcak ve içten anlatmış ki, birçoğumuz onunla aynı dönemde ya da ona yakın dönemde yaşamasak da; tadabilmiş, duyabilmiş, hissedebilmişiz aynı İstanbul’u. O şiirine taşımış, Refik Halid Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve niceleri de öykülerine. Aralarından birisi çıkmış, o da fotoğrafını çekmiş İstanbul’un, şimdilerde kaybolmaya yüz tutmuş İstanbul’un…

Ara Güler’ i anlatmaya İstanbul’dan başlamak yanlış olmaz herhalde. 77 yıl önce orada doğmuş, kendi değimi ile “elektrik tellerinin, sokakları dolduran arabaların, trafik levhalarının…” olmadığı İstanbul’da. Lise yıllarında film stüdyolarında çalışmış, sonra da Muhsin Ertuğrul’un tiyatro kurslarına devam etmiş. Rejisör ya da oyun yazarı olmak isterken kendisini Yeni İstanbul Gazetesi’nde (1950) çalışırken bulmuş. Gazeteciliğe ilk orada başlamış Ara Güler ve arkası da gelmiş. 1958’de Time-Life, Paris-Match ve Dern-Stern dergilerinde yakın doğu foto muhabirliği görevlerini üstlenmiş. 1960’lı yıllarda ise Hayat Dergisi’nde fotoğraf bölüm şefi olarak çalışmış ve aynı dönemde Paris Magnum Ajansına katılmış.

Ara “Ankara’da” ne arıyor?

Geçtiğimiz aylarda 77. yaşını “Ara’dan 77 Yıl Geçti” adlı sergi ile kutlayan Ara Güler Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi 40. Yıl etkinlikleri kapsamında kampüsümüzdeydi. “Oryantalizm ve Fotoğraf: Batı Doğu’nun Fotoğrafını Çekiyor” ve “Ara Ne Arıyor?” adlı iki panele katılan Ara Güler’i 10 dakikalık zaman aralığında yakalayıp sorularımızı yönelttik.

Aslında görüldüğü kadar da kolay olmadı röportajı almak. Asabi ve huysuz bir fotoğrafçının hayali ile gittik yanına. 55 yılını fotoğrafa adamış bir fotoğrafçı vardı karşımızda. Yılardır yöneltilen soruları yanıtlamaktan bıkmış ve “artık sorulacak soru kalmadı, hepsini anlattım” edasında bakan bir çınar. Yaşlı olduğu söylenemezdi, gözleri hala görüyor, elleri hala nesneleri kadraja yerleştirmeye yardım ediyordu, ayakları eskisi gibi olmasa da Beyoğlu’nun sokaklarını arşınlıyordu. İşte bu yüzden çınar oluşu hem yaşındandı hem de sağlamlığından…

Ara Güler zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Para kazanmak için yapmaz bu işi. “Zaten” der; “Fotoğraf zengin çocuğu işi. Dikkat et dünyadaki bütün fotoğrafçılar zengin ailelerin çocuğudur.” Hal böyle olunca istediği gibi gezer, istediğini çeker ve bu iş 55 yıldır devam eder.

Fotoğrafları tarihe tanıktır, bizlere kalan ise geçmişe ait birer kanıt…

Belki bazı şeylerin çabuk değişmesinden, belki de değiştirmemizden olsa gerek onun fotoğrafları bize hep geçmişteki özlemlerimizi işaret ediyor. İstanbul’un sokakları, balıkçıları, eski yüzleri… Geçmişe tanık olan fotoğraflarının bu özelliğinin yanında sanatsal olarak da görülmesini nasıl değerlendirdiğini soruyoruz. Hem haber fotoğrafı niteliğinde hem de sanatsal açıdan değer taşımalarını nasıl buluyor merak ediyoruz. “Siz öyle sanıyorsunuz” diyor. “Onların hepsi haber fotoğrafı.” Her defasında kendisini sanatçı olarak görmediğini söyleyen Ara Güler yine tekrarlıyor; “Ben Beethoven gibi bir senfoni mi yazıyorum ki sanatçı olayım. Onlar büyük heyecan ister, bizimkisi küçük bir heyecan.” Bunları söylerken yüzünde mütevazılık yapan bir adamın ifadesi yok. Kendisini sanatçı olarak görmüyor, bizce öyle olduğu halde…

Hep gazeteci kimliğini ön planda tutuyor. Öyle bakıyor objelere ve çekiyor. “Gazetecilikten geldiğiniz için mi nesnelere haber niteliğinde bakıyorsunuz?” diye soruyoruz, “ Evet” diyor.

Fotoğraf yalan söylemez!

Ara Güler geçmişine sadık bir adam gibi duruyor. Aslında hem çağa ayak uyduran hem de eskiye özlem duyan ve arkadaşlarının söylediği gibi “inatçı” bir adam. Hala birçok fotoğrafçının aksine manuel makine kullanıyor, dijital makinesi yok. Nedenini soruyoruz kendince yanıtlıyor; “Dijital bizim konseptimize girmeye çalışan bir tekniktir. Daha develope edilebilen bir şey değildir.”

Fotoğraf çekerken  “şiiriyet”in olması gerektiğini vurguluyor ve dijital makinenin buna erişemeyeceğini düşünüyor. “Bilmiyorum, belki de kullanırım” derken de olabilirlikler üzerinden konuşuyor, makinesine sadık bir tavırla da yineliyor; “Fotoğraf yalan söylemeyen bir şeydir ve öyle olmalıdır…”

Hani geçmişine sadık demiştik ya, konuşurken hep geçmişle kıyaslıyor şimdiki zamanı. İstanbul’u soruyoruz ona, İstanbul fotoğrafçısına;

“Kaynak tükendi mi? Hala İstanbul’da fotoğrafı çekilebilecek yerler var mı?”

“Kaynak değişti. Artık bizim aradığımız şeyler yok. Hoşlanmadığımız şeyleri neden çekelim?”

“Eski İstanbul’u arıyorum”

Fotoğraflardan görüp iç çektiğimiz, keşke o zamanlar bizler de orada olsaydık dediğimiz İstanbul’un şimdiki yüzü onu da üzüyor. “Ne arıyorsunuz peki?” diye soruyoruz. Şiirlere, öykülere, ressamlara, yönetmenlere ilham kaynağı olan İstanbul’un bozulmamış halini anlatıyor bizlere.

“Yahya Kemal’in şiirlerinde ki atmosferi arıyorum. Gidiyorum mesela bütün sokaklar arabalarla dolmuş, trafik levhaları var. Eski İstanbul’un havası olan yerleri istiyorum ama yok. Bugün ki İstanbul bitmiş İstanbul…”

İşte bu yüzden onun fotoğrafları tarihe tanıklık ediyor ya. Geçmişin kapılarını bize aralayıp aradan geçen zaman içinde neleri ve kimleri yitirdiğimizi gösteriyor. Belki üzülmemizi belki de bunlardan ders çıkarmamızı sağlıyor ama geçmişin saflığını bize getirmiyor.

Belki de şimdi yaşadığımız zamanı gelecekte özleyeceğiz kim bilir… Belki o zaman Ara Güler bugünü arayacak. Söylediği gibi; çekmek istediği şeyi bilerek çıkacak sokağa, görecek ve çekecek. O hep gören gözleri ile arayacak, bulacak ve belgeleyecek. Geçmişi bize getirecek tüm gerçekliği ve yalan söyleyemeyen makinesi ile…

Ara Güler

16 Ağustos 1928’de İstanbul’da doğdu. Lisedeyken film stüdyolarında sinemacılığın her dalında çalışırken Muhsin Ertuğrul’un Tiyatro Kurslarına devam etti; çünkü yönetmen veya oyun yazarı olmak istiyordu.

1950’de Yeni İstanbul Gazetesi’nde gazeteciliğe başlarken aynı zamanda İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne devam etti.

1958’de Time-Life, Paris-Match ve Der Stern dergilerinin yakın doğu foto-muhabirliği görevlerini üstlendi. 1954’de Hayat Dergisi’nde fotoğraf bölüm şefi olarak çalışmaya başladı.

1953’de Henri Cartier Bresson ile tanışarak Paris Magnum Ajansı’na katıldı ve İngiltere’de yayımlanan “Photography Annual Antalojisi” onu dünyanın en iyi 7 fotoğrafçısından biri olarak tanımladı. Aynı yıl ASMP’ye (Amerikan Dergi Fotoğrafçıları Derneği) tek Türk üye olarak kabul edildi.

1962’de Almanya’da çok az fotoğrafçıya verilen “Master of Leica” unvanını kazandı. İsviçre’de çıkan Camera dergisinde kendisine özel bir sayı ayırdı. 1964’de Mariana Noris’in ABD’de basılan “Young Turkey” adlı yapıtında fotoğrafları kullanıldı.1967’de Japonya’da çıkan “Photography of the World” antolojisinde Richard Avedon ile birlikte bir dizi fotoğrafı yayınlandı.

Yine Skira yayınevince Picasso’nun 90. yaş günü için yayımlanan “Picasso Metamorphose et unite” adlı kitap için Picasso’nun foto-röportajını yaptı. 1972’de Paris Ulusal Kitaplıkta sergisi açıldı.1975’de ABD’ne davet edildi ve birçok ünlü Amerikalının fotoğraflarını çektikten sonra “Yaratıcı Amerikalılar” adlı sergisini dünyanın birçok kentinde sergiledi. Yine aynı yıl Yavuz zırhlısının sökülmesini konu alan “Kahramanın Sonu” adlı bir belgesel film çekti.1979’da Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin “Foto Muhabirliği” dalındaki birincilik ödülünü aldı.

1991’de Dışişleri Bakanlığı için Halikarnas Balıkçısı’nın (Cevat Şakir Kabaağaçlı) “The Sixth Continent” adlı kitabını fotoğrafladı. Bu arada bütün dünyayı gezerek foto röportajlar yaptı ve bunları Magnum Ajansı ile dünyaya duyurdu. Winston Churchill, Indira Gandi, John Berger, Bertrand Russel, Bill Brandt, Alfred Hitchcock, Ansel Adams, Imogen Cunningham, Salvador Dali, Picasso gibi birçok ünlü kişi ile röportajlar yaptı ve fotoğraflarını çekti. En ünlüsü fotoğrafçılara poz vermeyen Picasso röportajı.Yıllarca üstünde çalıştığı Mimar Sinan yapıtlarının fotoğrafları 1992’de Fransa’da, ABD ve İngiltere’de “Sinan, Architect of Soliman the Magnificent” adlı kitabı yayımlandı. Aynı yıl “Living in Turkey” adlı kitabı Ingiltere, ABD ve Singapur’da “Turkish Style” başlığıyla, Fransa’da “Demeures Ottomanes de Turquie” adıyla yayımlandı.1994’de “Eski İstanbul Anıları”, 1995’de “Bir Devir Böyle Geçti”, “Yitirilmiş Renkler ve Yüzlerinde Yeryüzü” fotoğraf kitapları yayımlandı. Ara Güler’in fotoğrafları Paris Ulusal Kitaplıkta, ABD’de Rochester Georg Eastman Müzesi’nde Nebraska Üniversitesi Sheldon Koleksiyonu’nda bulunuyor. Köln Mueseum Ludwing’de Das Imaginare Photo Museum’da fotoğrafları sergileniyor.