“Bu yönetmelik zeytinciliği bitirecek”

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın hazırladığı “Maden Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” 1 Mart 2022 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlandı. Madencilik Yönetmeliği’nin 115’inci maddesine eklenen fıkraya göre; ülkenin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere yürütülen madencilik faaliyetlerinin tapuda zeytinlik olarak kayıtlı olan alanlara denk gelmesi ve faaliyetlerin başka alanlarda yürütülmesinin mümkün olmaması durumunda zeytinlik alanda madenciliğe izin verilecek. Madencilik faaliyeti yürütecek şirketin faaliyetlerin bitiminde sahayı rehabilite ederek eski haline getireceğini taahhüt etmesi şartıyla bölgedeki zeytinlikler geçici maden tesislerine dönüşecek.

Kararın ilk somut örneği 31 Mart günü İkizköy’de gerçekleşti. İkizköy Çevre Komitesi, aylardır Akbelen Ormanı ve bölgedeki zeytinlikleri Limak-İÇ holding ortaklığının termik santraline karşı korumak için nöbet tutuyordu. Geçtiğimiz senelerde kamulaştırılan bölgedeki zeytinlikler kesilmeye başlandı. Bölgeye jandarmanın kimseyi sokmadığını söyleyen yurttaşlar şu ana kadar onlarca zeytin ağacının Yeniköy-Kemerköy Enerji tarafından kesildiğini duyurdu. Muğla İkizköy Işıkdere Mevkii’nde sabah saatlerinde YK Enerji’ye ait kepçelerle zeytin ağaçlarının kesilmeye başlamasının ardından İkizköy halkı ve çevre örgütleri alana gitti. Güvenlik görevlileri ve jandarma çevrecilerin alana girişine izin vermedi. Türkiye İşçi Partisi ve Emek Partisi Muğla İl Başkanları gözaltına alındı.

Gözaltına alınan parti yöneticileri ve çevreciler ifadeleri alındıktan sonra serbest bırakıldı. Edindiğimiz son bilgilere göre çevreciler alanı terk etmeyecek. İş makineleri şimdilik geri çekildi. Çevre aktivisti Deniz Gümüşsel yaptığı açıklamada savcılık bu alanı bu şirkete boşalttırıncaya kadar alanda durmaya devam edeceklerini söyledi. Köylüler de kendilerini darp eden şirket güvenlik müdürü hakkında suç duyurusunda bulunmak üzere savcılığa gitti. Köylülerin avukatı Arif Ali Cangı zeytinlikleri söken firma hakkında suç duyurusunda bulundu.

Kişiye özel yönetmelikte manidar zamanlama

İÇ Holding ve Limak Holding 2014 senesinde özelleştirme yoluyla Yeniköy Linyit Maden İşletmesi’ni devraldı. Madenin sınırları zeytinlikler ve arkeolojik kazı alanlarının olduğu İkizköy ve Akbelen Ormanına kadar geldi. Tarım ve Orman Bakanlığı Akbelen Ormanında maden işletme iznini Yeniköy-Kemerköy Enerji’ye verdi.

İkizköylüler bu kararı anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle yargıya taşımıştı. Hukuki süreçte bilirkişi keşfinin yapılacağı 1 Mart günü Resmi Gazete’de zeytinlikleri madenciliğe açan yönetmelik değişikliği yayımlandı. Yönetmelik değişikliğinden otuz gün sonra Yeniköy-Kemerköy Enerji faaliyete geçti. Yönetmelik yürürlükte olduğu sürece 188 bin zeytin ağacı kesilme tehlikesi ile yüzleşecek.

Yeni Düzenleme Zeytincilik Kanunu’nu ihlal ediyor

Zeytinlikleri madenciliğe açan düzenleme ülke genelinde büyük tepki topladı. Zeytin ağaçlarının ve zeytinciliğin yoğun olduğu Çanakkale, Balıkesir, Manisa, Aydın, Muğla illeri başta olmak üzere birçok kentte düzenlenen eylem ve etkinliklerle yönetmeliğin iptali istendi. Yönetmeliğin açıklanmasının hemen ardından dava süreci başladı. Muhalefet partileri, birçok dernek, meslek örgütü, çevre aktivisti ve İkizköy başta olmak üzere zeytin üretimi yapan çiftçiler yönetmeliğin iptali için Danıştay’a başvurdu. 31 Mart günü başlayan süreç hukuki açıdan farklı bir durum başlatabilir.

“Zeytincilik Kanunu” olarak bilinen 3573 Sayılı Yasa, uygulanmaya başlandığı 1939 yılından bugüne kadar zeytinliklerin korunmasında önemli bir rol oynadı. Örneğin, 2013- 2015’te Manisa’nın Soma İlçesi’ne bağlı Yırca Mahallesi’nde yapılmak istenen termik santral projesi için Zeytincilik Kanunu’na dayanılara çıkarılan Yönetmelik’te yapılan değişiklikle zeytinlikler “kamu yararı” aranmak koşuluyla maden ve yenilenebilir enerji projelerine açıldı. Bunun ardından çevre örgütlerinin çalışmalarıyla açılan davalar sonucunda Danıştay yapılan değişikliği iptal etmişti.

Çevre hukukçuları ve avukatlara göre zeytin alanlarını madenciliğe açan yeni düzenleme de uygulanmakta olan 3573 Sayılı Yasa’yı ihlal ediyor. Çıkarılan yönetmeliğin durdurulması için davacı olan Avukat Hakları Grubu (AHG) İzmir şubesinden Avukat Oğuzhan Aslan ile dava sürecindeki son durumu konuştuk.

“Yönetmelik hem yetki hem de amaç unsurundan hukuka aykırı”

Zeytin ağaçlarının yapılarından dolayı rehabilite edilemeyeceğini belirten Av. Oğuzhan Aslan, zeytinlik bölgelerinde madencilik faaliyetine izin verilmesinin zeytinciliği öldüreceğini söyledi. Yönetmeliğin Resmî Gazete’de yayımlanmasının hemen ardından Danıştay 8. Daire Başkanlığı’na durdurulması için dava açtıklarını belirten Aslan, daha önce de buna benzer bir yönetmelik çıkarıldığını ve açılan davalar sonucu Danıştay’ın yönetmeliği iptal ettiğini aktardı. Avukat Oğuzhan Aslan aynı sorunun şimdi tekrar gündeme geldiğini ve yönetmeliğin iptal edilmesini umduğunu söyledi.

Zeytinlik alanlarla ilgili olarak bir faaliyet icra etme yetkisinin Tarım ve Orman Bakanlığı’na ait olduğuna dikkat çeken Aslan, söz konusu yönetmeliğin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından çıkarıldığını belirterek, “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın zeytinlik alanlar ile ilgili tasarıda bulunma yetkisi dahi yok. Yönetmelik yetki unsurundan da hukuka aykırı, amaç unsuru bakımından da hukuka aykırı” diye konuştu.

Kanun hükmüne aykırı olsa bile bir yönetmelik çıkarıldığında bunun uygulanabilir olduğunu belirten Aslan, Danıştay’ın otuz günlük cevap verme süresinde Bakanlığın savunmasını beklediğini söyledi. Avukat Oğuzhan Aslan’la yaptığımız görüşmeden kısa bir süre sonra 31 Mart günü zeytinlik kıyımı başladı.

“Zeytinlikleri maden olarak kullandıktan sonra tekrar tarım arazisine dönüştürmek mümkün değil“

Ekonomik değerinden dolayı “sıvı altın” olarak anılan zeytinyağı, Türkiye’nin en önemli ihracat kalemlerinin başında geliyor. Ancak en fazla zeytinyağı ihraç eden 4’üncü ülke olmamıza rağmen, doğru tarım politikalarıyla yeterli verim alınamadığı için zeytin ağacı sayısı artmasına rağmen zeytin üretiminde artış yaşanmıyor.

Yeterli verimin alınamamasına ve üretiminden pazarlamasına büyük sorunlar yaşanmasına rağmen Türkiye’de 500 bin aile geçimini zeytinlikler ile sağlıyor. 31 Mart günü başlayan zeytinlik kıyımının hemen öncesinde zeytin üreticisi Hasan Yahşi ile görüşmüştük.

Yahşi, zeytinlikleri madenciliğe açan düzenlemeye tepki göstererek, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın zeytinciliğin gelişimi için hiçbir adım atmadığını ve yeni yönetmeliğin Türkiye’de zeytinciliği bitirmek için alındığını söylüyor. Yahşi, kurulacak maden sahaları için zeytinliklerin taşınmasının ve maden faaliyeti yürütülen toprakların rehabilite edilmesinin de mümkün olmadığına dikkat çekiyor.

Zeytinliklerin Türkiye için önemini vurgulayan Yahşi, Türkiye’nin topraklarının ve iklim koşullarının zeytin yetiştirmek için çok uygun olduğunu belirterek, zeytin üretiminin artmasının istihdam yaratacağını ve köyden kente göçün önüne geçerek ülke ekonomisine katkı vereceğini söylüyor. Bütün bunlar bir yana var olan zeytinlikleri kesmenin zeytinciliği bitireceğini söyledi.