Mesleki memnuniyet araştırmacının sonucu: “Gazeteciler mesleğe inancını kaybediyor”

Gazeteciler üzerine Türkiye’de son yıllarda yapılmış en kapsamlı araştırma raporu yayımlandı. İLEF öğretim elamanı Dr. Çağrı Kaderoğlu Bulut’un hazırladığı raporda, gazetecilerin çalışma koşulları, haber üretim sürecinin işleyiş biçimleri ve mesleki memnuniyetlerine ilişkin çeşitli veriler ile değerlendirmeler bulunuyor. Gazetecilerin ekonomik, siyasal, toplumsal ve teknolojik dinamiklerle hızla dönüşmekte olan mesleklerine ilişkin algılarını ve değerlendirmelerini tespit etmeyi amaçlayan araştırma için bir anket çalışması yapıldı. Ankete 46 ilden 317 gazeteci katıldı. Gazetecilerden toplanan bilgiler, Türkiye’de gazetecilerin durumunu gözler önüne serdi. Dr. Çağrı Kaderoğlu Bulut’un Gazeteciler Cemiyeti’nin yürüttüğü Media for Democracy projesi kapsamında hazırladığı ve raporlaştırdığı çalışma, gazetecilerin mesleklerine dönük algılarıyla ilgili de çarpıcı veriler ortaya koyuyor. Raporda gazetecilerin büyük oranda mesleklerine olan inancını kaybettiği görülüyor. Oldukça düşük ücret ortalamalarıyla çalışan gazeteciler kendilerini değersiz hissediyor ve gelecekle ilgili kaygılar taşıyor. Raporun çarpıcı verilerinden biri de kadın gazetecilerle ilgili.

Dr. Kaderoğlu Bulut’la hazırladığı rapor hakkında konuştuk.

“Gazeteciler için ücretler çok yıkıcı koşullar yaratıyor”

Raporda, gazetecilerin aldıkları ücretlere ilişkin verilerin de yer alıyor. Çağrı Kaderoğlu Bulut, sektörde oldukça yıkıcı bir ücret politikasının olduğunu vurguluyor ve gazetecilerin maruz kaldığı ücret baskısına şu sözlerle değiniyor: “Gazetecilik özerk, vasıflı bir meslektir, sembolik üretimin yapıldığı bir meslektir. Hem yaptıkları işi daha nitelikli şekilde yapabilmeleri için hem de toplumsal konumları itibariyle, gazetecilerin kendini geliştirmesi ve mesleklerini anlamlandırmalarını geliştirecek pratikler edinmesi çok önemlidir. Bu ücret düzeylerinde böylesi bir olanak olduğunu söyleyemeyiz. Çok önemli bir kısmı 3 bin lira gibi bir ücret aldığını söylüyor. Bugün kira, yol ve yemek masrafı düşünüldüğünde asgari olanaklardan bile yoksun olduklarını görüyoruz.” Kaderoğlu Bulut, günümüz medya atmosferinde yaşanan güvencesiz lik koşullarının gazetecilerin kendilerini değersiz hissetmelerine de neden olduğunu belirtiyor. Kaderoğlu Bulut, medya sektörünün giderek küçüldüğünü, Ankara’da büroların kapatıldığını ve işsizlik tehdidinin her geçen gün arttığını vurguluyor. Bu koşullar altında gazetecilerin işlerine dönük kaygı düzeyinin giderek yükseldiğini söyleyen Kaderoğlu Bulut, en fazla kaygı unsurunun düzenli ücret alamama ve mesleği layıkıyla yapamama olduğunu belirtiyor.

“Yargılanma giderek içselleşiyor”

Çağrı Kaderoğlu Bulut sözlerine şöyle devam ediyor: “Gazetecilerin hatrı sayılır bir kısmı düzenli ücret alamıyor, işsiz kalma tehdidiyle karşı karşıya kalıyor ve mesleklerini layıkıyla yapamıyor. Bu durum gazetecilerin hem bireysel geleceklerine hem de mesleğin geleceğine dönük kaygılarını oldukça arttırıyor. Gazetecilik gibi toplumun düşünsel aktüel verisini üreten bir mesleğin kendi geleceğinden, kendi koşullarından bu kadar kaygılı olması onun ürettiği bilginin de hangi koşullarda oluştuğunu sorgulamamız gereğini beraberinde getiriyor. Gazetecilerin çalışma koşullarına, haber üretim süreçlerine, mesleklerinin ve kendilerinin toplumsal anlamına ilişkin görüşleri oldukça karamsar bir manzara sunuyor. Bugün gazeteciliğin hem mesleki hem kurumsal hem de toplumsal olarak ciddi bir dönüşümden geçiyor. Edindiğimiz sonuçlar gösteriyor ki söz konusu dönüşüm gazetecilerin çalışma koşullarını oldukça olumsuz etkiliyor.” Dr. Kaderoğlu Bulut ayrıca, haber üretim süreçlerinde suçlanma gözaltına alınma ya da yargılanma kaygılarının gazetecilerde giderek içselleştiğini belirterek bu durumun sansür-otosansür gibi pratiklere dönüşerek ifade özgürlüğünün zedelenmesine yol açtığını söylüyor. Kaderoğlu Bulut, şöyle devam ediyor: “Tüm bunların sonucunda bir meslek olarak gazeteciliğin toplumsal anlam ve itibar bakımından giderek değersizleştiği ve bunun gazeteciler tarafından da ifade edildiği söylenebilir. Bu değersizleşme, gazetecilerin meslekleriyle kurdukları ilişkilerin değişmesinde, mesleklerinin toplumsal anlam ve değeri konusundaki motivasyonlarının yıpranmasında ve gazeteciler olarak kendilerine dönük imgelemlerin aşınmasında görünür oluyor.”

“Kadınların erkekleri geçtiği tek kategori işsizlik”

Raporda, sektörde çalışan tüm yaş gruplarında erkeklerin kadınlardan daha fazla olduğu ve yaş arttıkça kadın gazeteci oranının azaldığı bulguları yer alıyor. Rapor, kadınların erkekleri geçtiği tek kategorinin “işsizlik” olduğu tespitinde de bulunuyor. Kadınların meslekte tutunamamasının iki önemli nedeni olduğunu belirten Bulut, bu nedenleri şöyle açıklıyor: “İlki toplumsal cinsiyete dayalı roller. Kadınların üzerlerine yüklenen çocuk bakımı, hamilelik, ev bakımı, yaşlı bakımı gibi işler nedeniyle erkeklere göre meslekten daha hızlı kopabildiğini görüyoruz. Ayrıca hamilelik gibi nedenlerle meslekten ayrıldıktan sonra çocuğun birkaç yıllık bakımını gerçekleştirip mesleğe dönmek istediklerinde bunu çok kolay başaramadıklarını, başladıkları işleri tekrar bulamadıklarını görüyoruz. Meslekte kalmak için direnen kadınlar da çok fazla ayrımcı pratiklere maruz kalıyorlar ve sonunda meslekten koparılıyorlar. Gazetecilik kadınlar için gittikçe dezavantajlı bir hal alıyor.” Meslekte yer bulamayan kadınlar eğitime yöneliyor Gazetecilerin cinsiyetlerine göre öğrenim durumunu ele alındığında kadın gazetecilerin erkek gazetecilere göre daha yüksek oranda üniversite ve üstü öğrenime yöneldiğini görülüyor. Kaderoğlu Bulut, kadınların meslekten hızlı kopuyor olmakla beraber eğitim alanında daha ısrarcı olduklarını dile getiriyor. Kaderoğlu Bulut, erkeklerin mesleğe daha hızlı girip ilerleme kaydettiklerini, kadınların ise meslekle birlikte eğitim alanında kaldığını söylüyor. Kadınların meslekte önlerinin engebeli hale gelmesi Çağrı Kaderoğlu Bulut’un ifadeleriyle kadınları eğitime yönlendiriyor

Rapordan bazı veriler

Gelecek kaygısı:

“M4D araştırmasına katılan gazetecilerin çok büyük bir bölümü (yüzde 86,8) işleriyle ilgili gelecek kaygısı taşıdıklarını, yüzde 12’si ise böyle bir kaygı duymadıklarını belirtti.”

Ücret ve emek:

“Gazetecilerin yüzde 80,8’i aldığı ücretin emeğinin karşılığı olmadığını düşünüyor. Yüzde 12,9’u aldığı ücretin emeğinin karşılığını kısmen sağladığını belirtirken, yalnızca yüzde 3,8’lik kesim aldığı ücretin emeğinin karşılığına denk geldiğini ifade etmektedir.”

Basın kartı sahipliği:

“Araştırmaya katılan gazetecilerin yüzde 51,7’si basın kartı sahibi olduğunu, yüzde 42’si basın kartının olmadığını belirtmiştir. Yüzde 6’lık bir kesim ise basın kartı başvurusunun bekleme sürecinde olduğunu söylemektedir.”